ARDAHAN’ın Çıldır ilçesine bağlı Güvenocak köyünde milli mücadele öncülerinden Doktor Esat Bey’in (Oktay) taş ve ahşaptan yapılı evinin kırlangıç örgü yöntemiyle inşa edilen tek bacali çatısı, üzerinden bir asır geçmesine rağmen dimdik ayakta duruyor.
Çıldır’a bağlı Güvenocak köyünde, dönemin milli mücadele öncülerinden olan Kars merkezli Cenubi Garbi Kafkas Hükümeti kurucularından Doktor Esat bey, Rusya’da doktorluk eğitimi alıp 1917 yılında köyüne dönünce, bölgede yaşayan Ermeni ustalara taş ve ahşaptan bir ev yaptırdı. Esat bey, evin çatısını ise kırlangıç kuşlarının yuvasından esinlenerek özel olarak inşa ettirdi. Ahşaptan örülen ve bir bacası olan çatı, hava ve su geçirmeme özelliği sayesinde üzerinden 104 yıl geçmesine ve evin duvarlarının harabeye dönmesine rağmen hala bozulmadan ayakta duruyor.
Doktor Esat Bey’in torunu olan Halk Ozanı Aşık Mehmet Oktay, evin çatısının kırlangıç kuşlarının yuvasından esinlenerek inşa edildiğini, dedesi Esat Bey’in bir süre burada yaşam sürdüğünü söyledi. Çatıda kullanılan tahtanın özel bir tür olduğunu belirten Oktay, “Dedem Esat bey, tahtaları Göle ve Ahılkelek’ten getirtmiş. Hepsi sarıçam ağacından elde edilmiştir. Kırlangıç kuşlarının yuvası gibi birbirine geçmeli ve kat kat örülmesi sebebiyle su ve hava almadığı için hala sapa sağlam ayakta duruyor. O dönemde çok olan hırsız, kaçak ve eşkıyalardan korunmak için de bacasına demir korkuluk yapılmış” dedi.
KIRLANGIÇ ÇATI
Kırlangı çatının sivil mimarideki örneklerine özellikle Erzurum evlerinde rastlanır. Erzurum evinde önemli yere sahip olan tandır evinin tavan örtüsüdür. Kare kenarlar üzerine oturan kırlangıç örtüde dikdörtgen kesitli ahşap kirişler köşegen yerleştirilerek sekizgen oluşturulur, bir sonraki sıra içeri taşırılarak karelenir ve bu şekilde bindirmeli yükselen tavan üstte kare bir ışıklıkla son bulur. Bindirme sayısı genellikle 5, 7 ya da 9 olarak belirlenmiştir.
Kırlangıç örtünün tam ortasında aydınlatma ve havalandırma amaçlı olarak bir pencere açılmıştır. Ev sahibinin her zaman bacaya çıkarak bu pencereyi açıp kapatmak durumunda kalmaması için, pencere yukarıdan makaraya bağlı bir iple aşağıdan açılıp kapanan bir düzeneğe sahiptir. Sert ve uzun geçen kış ayları tandır evinin çok fonksiyonlu bir mekan olarak tasarlanmasında en önemli etkendir. Kalabalık ailelerin bir arada yaşadığı Erzurum evlerinde Tandırevi aynı zamanda tüm ailenin soğuk havalarda toplandığı bir yerde ısınma probleminin çözümlediği bir mekandır. Orijinal örtünün kuruluşunda çivi kullanılmamaktadır, ağaçların üzerinde kert adı verilen yuvalar açılarak birbiri üzerine oturtulmaktadır.
Kırlangıç örtü dini yapılar ve anıt mezarlarda da uygulanmıştır. Bu örtü tipine sadece Erzurum evlerinde rastlanır kanısı yanlıştır. Bu tip tavan örtüsü, Erzurum, Bitlis, Kars, Erzincan, Bayburt, Artvin gibi yerleşmelerdeki evlerde de uygulanmış örneklerine rastlanmak mümkündür.
GÖRÜNTÜ DÖKÜMÜ
-Aşık Mehmet Oktay’ın eve girmesi
-Çatıdan genel detay
-Harebe olan evin dış cephesinden genel detay
-Mehmet Oktay’ın saz eşliğinde koçaklama söylemesi
-Röportaj
Haber-Kamera: Dinçer AKTEMUR/ARDAHAN, (DHA)
