İSTANBUL, (DHA) – ‘Ulusal ve Uluslararası Hukuk Açısından Su’ panelinde, dünya üzerinde çeşitli anlaşmazlıklara neden olan ‘su’ konusunda gerçekleştirilen hukuki düzenlemeler değerlendirildi.
Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Hukuk Fakültesi ve Sağlık Kültür ve Spor Daire Başkanlığı iş birliğinde düzenlenen çevrimiçi panelde açılış konuşması yapan Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Selçuk Öztek, “Kur’ân-ı Kerim’de suyun yeryüzündeki canlıların hayatı açısından değerini ele alan onlarca ayet bulunur, İslam’da su konusu üzerinde önemle durularak etraflı çalışmalar yapılmıştır. Mutlak su ve mukayyet su gibi ayrımlarla suyun incelendiğini görmekteyiz ve bugün su hakkında varılan sonuçlara o zaman ulaşılmıştır” diye konuştu.
Herkes tarafından ortaklaşa kullanılan ve temel bir hak olarak nitelenen su hakkında ulusal ve uluslararası birçok düzenleme olduğunu da belirten Öztek, “Su, milletin ortak varlığı olarak tanımlanmış ve kullanımının herkese ait olduğu açıkça belirtilmiştir. Bazı istisnalar dışında su sahiplenilemez, herkesin su hakkı vardır” dedi.
SU KULLANIMINDA KAMU YARARI ÖNCELİKLİ
‘Sular Hukukunun Genel Esasları ve Yargısal Uyuşmazlıklar’ başlıklı konuşmasında sular hukukunun iç hukuk açısından yeterli düzeyde incelenmediğini söyleyen Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Oğuz Sancakdar ise, “1926’da kabul edilen 831 Sayılı Sular Hakkında Kanun’un da günümüz ihtiyaçlarına göre yeniden düzenlenmesi gerekmektedir. Sular hukuku hem kamu hem de özel hukukta çeşitli düzenlemelerle ele alınan ancak kamu hukuku yönü ağır basan karma bir hukuk dalıdır. Özellikle kamusal sularla ilgili mevzuat oldukça dağınık olduğu için derlenmesi gerekliliktir” ifadelerini kullandı.
Ülkemizde kaynak suları dışındaki suların kamu malı olduğunu, kamu yararı olması durumunda ise kaynak sularının da kamulaştırılabileceğini söyleyen Sancakdar sözlerine şöyle devam etti:
“Kamusal suların başlıca özelliği, doğa niteliği nedeniyle kamu malı sayılmalarıdır. Deniz, nehir, göl gibi… Kanuni koşullara uyan herkes bu sulardan yararlanabilir. Öte yandan kaynak suları da kamulaştırılabilir. Örneğin; bir köyde kişiye ait bir su kaynağı var ama kimseye kullandırtmıyorsa kamu yararına bakılır. Kamu yararı varsa devlet kaynağı kamulaştırır.
“SU SAVAŞ SEBEBİ DEĞİL, BARIŞ İÇİN İŞ BİRLİĞİ SEBEBİ OLMALIDIR”
‘Sınır Aşan Sular Hukuku Bağlamında Türkiye’ başlığında değerlendirmelerde bulunan İstanbul Medeniyet Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dr. Öğr. Üyesi Özlem Yücel, “Nüfus artışı, yeni ihtiyaçların oluşması ve su kirliliği gibi nedenlerden dolayı insanlığın su ihtiyacı giderek artmaktadır. 20. yüzyılın en önemli stratejik materyali petroldü. 21. yüzyılın en önemli stratejik materyali ise su olacak. Petrolün savaşlara neden olması gibi su da savaşların sebebi mi olacak? İnsanlık suyu ideal şekilde, herkesin ihtiyacını karşılayacak şekilde kullanırsa bu herkesin kazancıdır. Buna bir stratejik materyal olarak yaklaşmak ve savaşmak herkese zarar verir. Bu yüzden su savaş sebebi değil, barış için iş birliği sebebi olmalıdır” diye konuştu.
Birden fazla ülkenin arasında sınır oluşturan veya sınır kat eden sular olarak tanımlanan “sınır aşan sular” hakkında bilgi veren Yücel, uluslararası hukukta konuyla ilgili ilk çalışmaların Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra başladığını ancak sınır aşan sular hakkında en önemli anlaşmanın 1997 tarihli “Uluslararası Su Yolları” anlaşması olduğunu belirterek şu ifadeleri kullandı:
“İlk taslak metin 1991’de hazırlandı ancak tepki çekti, ikinci metin 1994’te, son metin ise 1997’de hazırlandı. Özellikle ilk metin Türkiye’nin de içinde olduğu, kaynağı olan ve yukarı kıyıdaş olan devletlerin aleyhine düzenleme getiriyordu. 27 Mayıs 1997’de 106 devletin evet, 3 devletin hayır oyu ile kabul edildi. Türkiye, Çin ve Brunei hayır oyu kullandı. Bu kadar büyük bir oy ile kabul edildiği için başarılı olacağı düşünüldü. Yürürlüğe girebilmesi için 35 devletin taraf olması gerekiyordu. Ama uzun süre 35 rakamına ulaşılamadı. Hatta 2008’de yeni anlaşma hazırlanması gündeme geldi. Ama bu tarihten sonra sayı artmaya başladı ve 2014’te 35 devlete ulaşarak yürürlüğe girdi. Bu rakam anlaşmanın başarısız olacağını gösterir. Günümüzde yeni bir anlaşma düşünülüyor.”
Anlaşmanın vurgulanması gereken yönünün “ortak yönetim” ilkesi olduğunu da dile getiren Yücel, “Ortak yönetim ilkesi sınır aşan suyun kıyıdaş olan tüm devletleri arasında ortak yönetimle çözülmesini söylüyor. Mesela Türkiye’nin Fırat ve Dicle konusunda Irak ve Suriye’ye teklifi budur. Suriye bizden 750 metreküp su istiyor. Biz anlaşmaya göre 500 metreküp veriyoruz. Suriye bu ortak yönetimi kabul etmiyor. Hatta biz elektrik elde etmek için daha fazla veriyoruz. Elektrik elde etmek için barajlardan su bırakılmalı. Eğer su bırakmazsak elektrik üretemeyiz. Su bırakmak sanki Türkiye sularını başkalarına hediye ediyormuş gibi anlaşılıyor ama hayır. Her kıyıdaş devletin sudan en verimli yaralanması elektrik elde etmesi ve sulamayla olur. Tabii burada barajların yarar ve zarar açısından iyi değerlendirilmesi gerekir” dedi.
